W poniedziałek, 8 grudnia, w siedzibie Urzędu Marszałkowskiego w Katowicach odbyła się ciekawa konferencja pod tytułem: „Produkty tradycyjne i regionalne województwa śląskiego- ochrona, przykłady dobrych praktyk”.
Jako pierwsza z prelekcją na temat form wpisów produktów na Listę Produktów Tradycyjnych, podstaw prawnych tych wpisów oraz produktów regionalnych i tradycyjnych certyfikowanych przez Unię Europejską wystąpiła pani Joanna Lendzion- Czajkowska z Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Podczas jej wystąpienia zebrani zaznajomili się z pojęciem Krajowej Listy Wyrobów Tradycyjnych, na którą może zostać wpisany wybrany produkt, danie lub napój, którego funkcjonowanie w tradycji można udokumentować co najmniej 25 lat wstecz za pomocą uźródłowionych przekazów książkowych, fotograficznych czy nagraniowych. Jeżeli takowe nie istnieją- w celu rejestracji produktu można skorzystać z badań etnograficznych- ankiet lub rozmów ze świadkami spożywania danego specjału przed co najmniej ćwierćwieczem. Wypełnione na specjalnych drukach wnioski o wpis na Listę Wyrobów Tradycyjnych przesyła się do Urzędu Marszałkowskiego. Marszałek Województwa, po dokonaniu oceny formalnej i merytorycznej oraz konsultacji z  izbą gospodarczą zrzeszającą podmioty wytwarzającej produkty tradycyjne (izba ma 30 dni na wydanie opinii) przesyła oceniony wniosek do Ministerstwa Rolnictwa I Rozwoju Wsi. Minister dokonuje wpisu na Listę Wyrobów Tradycyjnych.
Kto może złożyć taki wniosek? Praktycznie każdy. Ustawa z 2004 roku precyzuje wnioskodawców jako: osoby fizyczne, osoby prawne, jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej i podmioty wytwarzające dany produkt. Czym dany produkt tradycyjny musi się charakteryzować? Wedle definicji -  powinien stanowić element tożsamości społeczności lokalnej i należeć do dziedzictwa kulturowego regionu, z którego pochodzi. Czyli- przekładając te mądre sformułowania i dostosowując do „naszego podwórka”- kaletańskim produktem regionalnym mógłby się stać np. chleb wypiekany starą metodą w PSS- owskiej piekarni, bądź jakieś danie gotowane przez kaletańskie gospodynie przez co najmniej 25 lat (oczywiście udokumentowane wspomnianymi wyżej sposobami). Na listę mogą bowiem trafiać produkty mięsne, mleczne, rybne, warzywa, owoce, wypieki, tłuszcze, oleje, miody, napoje czy dania gotowe.
Jaki cel ma rejestracja produktów tradycyjnych? Na to pytanie są przede wszystkim dwie odpowiedzi:
- poprzez rejestrację takich produktów chronimy je od zapomnienia. Zachowujemy receptury dla przyszłych pokoleń, zachowujemy regionalne dziedzictwo.
- oryginalny produkt lokalny wytwarzany zgodnie z tradycyjną recepturą przyciąga turystów i podkreśla specyfikę regionu. Może być także źródłem dodatkowych dochodów.
Lista Produktów Tradycyjnych służy promocji produktów posiadających wyjątkowe cechy i właściwości wynikające ze stosowania tradycyjnych metod produkcji. Lista pozwala na rozpowszechnianie informacji o danym wyrobie, a także umożliwia producentom staranie się o ustępstwa w zakresie wymogów sanitarnych, higienicznych i weterynaryjnych w procesie produkcji. Ponadto, wpis na Listę Produktów Tradycyjnych jest dla konsumentów gwarancją, iż produkt jest unikalny, a jego jakość wynika z tradycyjnego sposobu wytwarzania. Dlatego też, wszystkie produkty muszą mieć udokumentowany co najmniej 25 letni okres produkcji.
Dzięki rejestracji na Liście producenci mają szansę na promocję własnych produktów i dotarcie do konsumentów. Wpis na listę nobilituje produkt, wyróżnia go z pośród innych wyrobów. Jest to niezmiernie ważne wobec silnej konkurencji na rynku produktów żywnościowych, na której tle koniecznie trzeba się wyróżnić. Zarejestrowane produkty cieszą się zainteresowaniem mediów. Dla producentów wyrobów tradycyjnych Lista jest przygotowaniem do rejestracji nazwy na poziomie UE. Samorządom może pomóc w promocji walorów kulturowych i gospodarczych. Śląskie wyroby zarejestrowane na Liście mają pierwszeństwo w działaniach promocyjnych poświęconym żywności regionalnej (festyny, targi), które są realizowane przez Samorząd Województwa Śląskiego.
Jeżeli zaś mowa o tradycyjnych produktach śląskich, albo inaczej- produktach tradycyjnych Województwa Śląskiego (jak wiemy, w jego skład wchodzą też obszary kulturowo i historycznie ze Śląskiem nie związane, jak chociażby okolice Częstochowy, Podbeskidzie i Żywiecczyzna)- mamy ich na dzień dzisiejszy 138. Wśród nich są takie specjały, jak: krupniok śląski, kołocz weselny śląski, wodzionka, żur z tłuczonymi kartoflami, moczka, siemieniotka, żur śląski, szpajza cytrynowa, chleb herbski, oscypek (oszczypek), bryndza wołoska, bundz/grudka, golonka po beskidzku, złotopotocki pstrąg z rusztu, żurek siewierski, ciulim lelowski. Z terenu naszego powiatu zarejestrowane są jako tradycyjne trzy produkty: chleb cebulowy z Tarnowskich Gór, szplitry i szpliterki z Radzionkowa oraz rolada wołowa śląska (Radzionków, Świerklaniec, Zbrosławice).
O śląskich, zagłębiowskich, częstochowskich i góralskich produktach tradycyjnych opowiedziały podczas konferencji Agnieszka Kotwa z Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego oraz Barbara Majnusz ze Śląskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego. Po nich bardzo ciekawie pracę etnografa nad kodyfikacją produktów tradycyjnych relacjonowała Dobrawa Skonieczna- Gawlik z Muzeum „Górnośląski Park Etnograficzny w Chorzowie”.
Unikalne polskie produkty regionalne można także rejestrować jako szczególne produkty unijne. Procedura jest jednak o wiele bardziej skomplikowana i kosztowna, o czym można się było przekonać słuchając prelekcji prezesa stowarzyszenia „Krupnioki Śląskie” Grzegorza Mikiety, który od trzech lat zmaga się z tym problemem ciągle czekając na ostateczną decyzję.
Zarejestrowane przez Unię Europejską produkty, które często można spotkać chociażby na półkach supermarketów, noszą oznaczenia: Chroniona Nazwa Pochodzenia, Chronione Oznaczenie Geograficzne i Gwarantowana Tradycyjna Specjalność. Mają też prawo do charakterystycznego logo mającego design stylizowanego słoneczka z unijnymi gwiazdkami w środku.
- Chroniona nazwa pochodzenia (Protected Designation of Origin) oznacza nazwę regionu, konkretnego miejsca lub w wyjątkowych przypadkach kraju, używaną do opisu produktu rolnego lub artykułu spożywczego. Jakość produktu lub jego cechy charakterystyczne powinny być głównie lub wyłącznie związane z tym szczególnym otoczeniem geograficznym i właściwymi dla niego czynnikami naturalnymi oraz ludzkimi. Cały proces technologiczny czyli produkcja, przetwarzanie i przygotowywanie odbywa się na tym określonym obszarze geograficznym.
- Chronione oznaczenie geograficzne (Protected Geographical Indications) oznacza nazwę regionu, konkretnego miejsca lub w wyjątkowych przypadkach kraju, używaną do opisu produktu rolnego lub artykułu spożywczego, który pochodzi z tego regionu, miejsca lub kraju. Produkt ten posiada szczególną specyficzną jakość, reputację, cieszy się uznaniem lub też posiada inne cechy przypisywane temu pochodzeniu geograficznemu. Na określonym obszarze może odbywać się jeden z trzech procesów: produkcja, przetwarzanie lub też przygotowywanie produktu.
- Gwarantowana Tradycyjna Specjalność (Traditional Speciality Guaranted - TSG) to zgodnie rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1151/2012, produkt lub środek spożywczy, którego skład, sposób produkcji lub przetwarzania odpowiada tradycyjnej praktyce w odniesieniu do tego produktu lub został on wytworzony z surowców lub składników, które są tradycyjnie stosowane. W odróżnieniu od Chronionych Nazw Pochodzenia i Chronionych Oznaczeń Geograficznych, produkty będące Gwarantowaną Tradycyjną specjalnością można wytwarzać na terenie całej Polski, pod warunkiem spełniania warunków specyfikacji. Nazwa produktu ubiegającego się o miano GTS musi być tradycyjnie stosowana w odniesieniu do tego produktu lub oznaczać tradycyjny lub specyficzny jego charakter. „Specyficzny charakter” oznacza charakterystyczne właściwości procesu produkcji, które wyraźnie wyróżniają dany produkt spośród innych podobnych produktów należących do tej samej kategorii; natomiast określenie „tradycyjny” oznacza udokumentowany jako będący w użyciu na rynku krajowym przez okres umożliwiający przekaz z pokolenia na pokolenie; okres ten ma wynosić co najmniej 30 lat.
Konferencję zakończyli górale- Józef Michałek- prezes Cieszyńskiego Stowarzyszenia Agroturystycznego „Natura” i Piotr Kohut- z Centrum Pasterskiego w Koniakowie. Obaj panowie z pasją opowiedzieli o góralskich specjałach, w tym oczywiście o oscypkach oraz masie innych serów, które, wbrew przyjętym ogólnie sformułowaniom, bynajmniej oscypkami nie są. Na osobne miejsce w prelekcji pana Kohuta zasłużyła sobie królowa beskidzkich kuchni- bryndza. Mało kto wie na przykład, że jest to wyrób typowy dla Bałkanów, skąd w Beskidy przynieśli go wołoscy pasterze. Podsumowując- będąc bogatszym o powyższą wiedzę, proponuję przemyśleć pomysł nad wypromowaniem w Kaletach typowego produktu tradycyjnego. Czekamy na ciekawe zgłoszenia i chętnie, w miarę naszych możliwości, pomożemy w procedurze rejestracyjnej związanej z dokumentacją produktu. Prosimy o telefony w tej sprawie pod numer 034 352-76-52 lub kontakt mailowy na: sekretariat@kalety.pl