Wtorek, 03 Grudnia 2024  Imieniny: Franciszka, Ksawerego, Kasjana WERSJA DLA SŁABOWIDZĄCYCHKONTRAST

Historia

Historia miasta Kalety Powstanie Kalet datuje się na rok 1365 wraz z powstaniem przemysłu hutniczego na Górnym Śląsku. Utworzone zostały wtedy pierwsze kuźnice – ogniska dymarskie. Rozwój hutniczych tradycji z wcześniejszych lat rozpoczął się od nowa w drugiej połowie XVIII wieku za sprawą kuźnika z Czech Jana Koulhaszcza, który był słynnym wynalazcą i prekursorem górnictwa górnośląskiego. Rozwój ten miał miejsce na terenie dzisiejszego Kuczowa. Już w roku 1870 założył on fabrykę pilników, łyżek, noży, widelców i guzików. Jednak w latach 1882-1884 Gwidon Henckel von Donnersmarck zbudował fabrykę celulozy w miejsce fabryki Koulhaszcza. Już w 1884 roku wyprodukowano pierwszą tonę tego surowca. W Kaletach od tego momentu rozpoczął się znaczny rozwój. Fabryka stała się symbolem miasta, który przyciągał nowych mieszkańców, dając im zatrudnienie. W roku 1933 do Kalet zostały przyłączone gminy Jędrysek, Truszczyca oraz Drutarnia. Kalety dzięki Zakładom Celulozowo-Papierniczym stały się znane w całej Polsce, a także poza jej granicami. Miasto przechodziło w swej historii różne losy związane z obroną polskości na tym terenie, co symbolizuje znajdujący się w centrum miasta pomnik wzniesiony ku czci wszystkich poległych. Rozdział I - Od 3 tys. lat do początku XIX wieku. Pradzieje osadnictwa na terenie Kalet sięgają 3 tys. lat wstecz. Badania archeologiczne prowadzone tutaj od 1939 roku wykazały bogate zdobnictwo naczyń, co świadczy o rozwoju kultury tardenoaskiej. Liczne pięściaki dowodzą wysokiego kunsztu wytwórców doliny Małej Panwi. We wczesnym średniowieczu ziemia, na której znajdują się Kalety należała do państwa wielkomorawskiego, którego sukcesorem w X w. n. e. było państwo czeskie. Do Polski obszary, o których mówimy weszły w 965 roku. Od tego też czasu rozpoczyna się chrystianizacja ludności. Tradycyjnie tutaj rozwija się rolnictwo, ale nie tylko. W wiekach XII, XIII i następnych na bazie bardzo płytko położonych rud darniowych pojawiło się hutnictwo. W źródłach wspominają pod datą 1365 r. powstanie kuczowskiej kuźnicy. Obszar Drutarni, Jędryska, Kuczowa, Miotka, Mokrusa, Truszczycy, Zielonej stał się małym centrum hutnictwa. Jedna za drugą powstają tutaj kuźnice, które zużywają do wytopu żelaza drewna. W 1505 roku rozpalono palenisko w kuźnicy jędryskowskiej. Na miejscu Drutarni była plaplińska kuźnica. Następuje eksplozja przedsiębiorczości. Cała okolica gwałtownie rozwija się i bogaci. Pod koniec XVI wieku czynna była kuźnica Zielonego. Truszczycka kuźnica wymieniona została w dokumentach źródłowych po raz pierwszy w 1605 r. Walenty Rozdzieński w dziele wydanym w Krakowie w 1612 r. pod tytułem "Officina ferraria abo huta i warstat z kuźniami szlachetnego dzieła żelaznego" wylicza - poza szeregiem hut dolnośląskich siedem położonych nad rzeką Mała Panew - miedzy innymi kuźnicę kuczowską. W innym miejscu autor opisuje perypetie kuźnika o nazwisku Jędrysek, a jak wiadomo tak właśnie brzmi nazwa jednej z dzielnic miasta. W drugiej połowie XVII w. wybudowano na miejscu wcześniejszego kościół p. w. św. Jana Chrzciciela w Bruśku. Dziś jest to cenny zabytek budownictwa sakralnego. Jego wnętrze pokryte było polichromią szablonową sygnowaną przez Wawrzyńca Grochowskiego (1693 r.). Spójrzmy teraz na historię polityczną. Polska traci tereny Śląska, a więc i Kalety, w okresie rozbicia dzielnicowego. Po zjednoczeniu dzielnic w 1320 r. przez Władysława Łokietka cały ten obszar pozostaje poza granicami Polski. Królestwo Czech za Luksemburgów shołdowuje księstewka śląskie włączając je w swoją domenę. Czas panowania Czech i Austrii to właśnie moment powstawania kuźni na naszym terenie. Pojawia się osadnictwo niemieckie wzbogacające tutejszą kulturę, docierają nowinki techniczne. W 1742 r. Śląsk zostaje podbity przez rosnące w potęgę Prusy. Następuje jeszcze szybszy rozwój ekonomiczny terenów dzisiejszych Kalet. W 1783 r. cztery fryszerki (piece hutnicze, w których świeżono surówkę żelaza przez wypalanie w wysokiej temperaturze zawartych w surówce domieszek) w gminie Kuczów produkują rocznie 1230 cetnarów żelaza sztabowego, a jedna cejniarnia (warsztat hutniczy, w którym przekuwano żelazo) 231 cetnarów żelaza cejniarskiego. Do tej gminy należała wówczas najzasobniejsza kolonia zwana Kalyta, czyli dzisiejsze Kalety. Wtedy po raz pierwszy pojawia się w źródłach nazwa naszego miasta. Był tu wysoki piec produkujący rocznie 9450 cetnarów surówki żelaza. Właścicielem był Jan Koulhaszcz (lub Jan Koulhaas), kuźnik czeski, który wkrótce zakłada fabryczkę pilników w Kuczowie. W 1789 r. skoksował on jako pierwszy węgiel na Górnym Śląsku, co spowodowało zmianę technologii wytopu żelaza. Jednakże w XIX w. na Górnym Śląsku odkryty został węgiel kamienny, którego eksploatacja powoduje upadek przemysłu hutniczego w dolinie Małej Panwi. W 1806 r. powstał młyn wodny w Drutarni, a w zabudowaniach huty powstał tartak założony przez hrabiego Gwidona Hencken Donnersmarcka. W 1882 r. w miejscu koulhaszczowskiej fabryki noży i pilników rozpoczęto budowę fabryki celulozy i papieru, która już dwa lata później produkował już papier pakowy. W roku 1884 nastąpiło wydarzenie, które wpłynęło w dużym stopniu na rozwój gospodarczy miasta: uruchomiono linię kolejową łączącą Tarnowskie Góry z Kluczborkiem. Wybudowano dworzec i stację kolejową. Kalety znalazły się na ważnym szlaku komunikacyjnym. Do czasu budowy fabryki tutejsze dzieci uczyły się w parafialnej szkole w Lubszy. W 1895 r. w Drutarni otwarto nową, jednoklasową, katolicką, powszechną szkołę ludową (polskojęzyczną), należącą do inspektoratu szkolnego w Lublińcu. Szkole patronował dwór w Koszęcinie. Pierwszym nauczycielem był Teodor Radlik z Tworoga, uczył on w pierwszym roku szkolnym 75 dzieci. W 1903 r. zbudowano 6-klasową szkołę powszechną w Kaletach. W tym też okresie powstaje w Kaletach urząd pocztowy. Rozdział II - XIX wiek. XIX wiek to czas silnej germanizacji. Jedyną ostoją polskości staje się Kościół katolicki, parafia znajdowała się wtedy w Żyglinie. Wcześniej ma miejsce podział terytorialny kościoła. 28 stycznia 1896 r. arcybiskup wrocławski Kopp ustanawia nową parafię w Jędrysku. W tym roku, 28 listopada, odprawiono pierwsze nabożeństwo. Pierwszym administratorem, a później proboszczem był ks. Karol Klose. Najpierw wybudowano probostwo, gdzie odprawiano msze św. W 1900 roku wyświęcono kościół. Jędrysek liczył wtedy 540 mieszkańców (Truszczyca 237, Kuczów 231, Kalety 143, Zawodzie 496). Innego, jak podaje kronika parafialna, wyznania były 124 osoby. Działalność szlachty pruskiej była niejednokrotnie korzystna dla tutejszego społeczeństwa. W 1901 r. książę Donnersmarck ufundował ośrodek dla dzieci, rodzaj dzisiejszego przedszkola. W 1902 r. po śmierci ks. prob. Klosego nowym proboszczem został ks. Paweł Rogowski. Ten wybitny Polak skończył Gimnazjum św. Macieja we Wrocławiu, a później Uniwersytet Wrocławski. Był wielkim społecznikiem, dbał o kulturę i uczył historii Polski. Z jego inspiracji powstało bractwo różańcowe, orkiestra dęta, a przede wszystkim kasa zapomogowa Reihweisenkasse, która miała wspierać tutejszych rolników. Kasę nadzorował zarząd, na czele, którego stał Tadeusz Kalinowski. Po jej założeniu wybudowano magazyn towarów masowych w Jędrysku, przy dzisiejszej ulicy Kochanowskiego. Odegrał on ważną rolą w umacnianiu polskości, współpracował z organizacją Zjednoczenie Polski i redaktorem czasopisma "Katolik" Pawłem Dombkiem. Kalety rozrastają się przestrzennie i szybko zaludniają. W 1910 r. liczą już 1528 mieszkańców. Rozdział III - XX wiek do II wojny światowej. W 1914 wybuchnęła I wojna światowa. Wiele tutejszej młodzieży walczy na jej frontach. W 1918 r. upadają państwa centralne. W listopadzie powstaje niepodległa Polska. Rozpoczyna się walka o polskość tej ziemi. Gwałtownie rozwinął się ruch kulturalno-oświatowy, kolportaż polskich książek, czasopism. Urządzano wiece, tworzono organizacje śpiewacze. Przykładem może być istniejący w Jędrysku chór Harmonia. Przed II powstaniem śląskim na terenie Kalet powstała III kompania lublinieckiego I batalionu powstańczego. Przysięgę powstańczą złożyło 60 osób. W krótkim czasie liczebność tej kompanii podwoiła się. Dowodził nią Józef Kłosek z Kuczowa, który utworzył także komórkę Polskiej Organizacji Wojskowej. Wspomniana kompania brała udział w II powstaniu śląskim na terenie wschodniej części powiatu lublinieckiego. 20 marca ma miejsce plebiscyt. Chociaż 70 proc. Mieszkańców Kalet głosuje za przynależnością do Polski, to jednak decyduje o tym dopiero III powstanie śląskie. 2 maja 1921 r. powstańcy rozpoczęli rozbrajanie okolicznych posterunków niemieckich. Następnie pomagali w rozbiciu niemieckich punktów oporu w różnych miejscowościach, m.in. walczyli o Lubliniec. 1919 roku powołano nowego proboszcza, został nim ks. Paweł Drozdek, syn niemieckiego kupca z Ujazdek. Już w czasie studiów wybrał język polski jako język pomocniczy. Akceptowali go zarówno Niemcy, jak i Polacy. Nie zajmował się on działalnością polityczną. W latach między wojennych następuje dalszy rozwój fabryki - przejętej w 1918 r. przez koncern NATRONAG, której majątek wyceniono w 1930 r. na 24 miliony zł. Zatrudnienie w niej znalazło 850 osób. Tereny fabryczne obejmowały obszar 90 hektarów. Przed II wojną światową zakład w Kaletach, którego załoga stanowiła 8 proc. zatrudnionych w ówczesnym przemyśle celulozowo-papierniczym, produkował 20 proc. celulozy i 10 proc. papieru wytwarzanego w kraju. Mimo niezłych wyników ekonomicznych w zakładzie wybuchały strajki. Ich podłoże było socjalne: walczono o ośmiogodzinny dzień pracy, urlopy itp. Na terenie zakładu działały 3 związki zawodowe. Jednym z pierwszych naczelników gminy został Antoni Gawlik. Na uwagę także zasługuje sport. W 1920 założono Towarzystwo Gimnastyczne Sokół. Okres późniejszy to działalność klubów: Mała Panew 1925 - 1930 r. i Strzelec 1930 - 1939 r. Rozwinęły one głównie piłkę nożną, czego świadectwem może być zdobycie mistrzostwa klasy B w 1933 r. przez K. S. Strzelec. Sześć lat później drużyna awansowała do klasy A. W 1925 roku komisja, złożona z ks. Henckel von Donnersmarcka oraz władz gmin Jędrysek i Kalety, postanowiła wybudować most żelbetonowy na Małej Panwi. Gmina Kalety liczyła w 1930 r. 1780 mieszkańców. W 1933 r. włączono do Kalet gminy: Jędrysek, Truszczycę z powiatu tarnogórskiego oraz Drutarnię z powiatu lublinieckiego. Kuczów już znacznie wcześniej stał się częścią Kalet. Z ważniejszych inwestycji należy wymienić wybrukowanie części ulic i zbudowanie w 1938 roku nowej szkoły o 11 izbach lekcyjnych. W latach 20 zelektryfikowano miasto, w 1936 Drutarnię. W latach 1931-32 rozpoczęto regulację Małej Panwi od Miotka aż po Drutarnię. Prace, które nadzorował p. Robert Galios, przerwała wojna. Rozdział IV - II wojna światowa. Ostatnie dni sierpnia 1939 r. były na terenach przygranicznych bardzo niespokojne. 24 sierpnia w Kaletach i pobliskich wsiach rozlokował się 4 szwadron 3 Pułku Ułanów Śląskich pod dowództwem rotmistrza Henryka Bigoszewskiego, wzmocniony dwoma karabinami maszynowymi, czterema działkami przeciwpancernymi i plutonem samochodów pancernych. Główne siły wojskowe skoncentrowano w okolicy Woźnik. Na kilka dni przed 1 września ogłoszono mobilizację. 1 września o godzinie 4.45 nad Kaletami przeleciały niemieckie samoloty, rozpoczęła się II wojna światowa. Ze stanowiska karabinu maszynowego - znajdującego się na dachu domu p. Szołtysika - trafiono jeden z niemieckich samolotów. Trafiony został także jeden, z nadciągających na most na Małej Panwi, czołg 2 dywizji lekkiej. Po dwugodzinnej potyczce wycofujące się oddziały polskie, wojska i obrony narodowej, wysadziły wszystkie mosty w mieście. Wojsko wycofało się w kierunku Sośnicy, na Woźniki, gdzie znajdował się główny punkt oporu. Popołudniu doszło tam do zaciętych walk. Kalety, odległe o 6 km od granicy polsko - niemieckiej, znalazły się pod okupację hitlerowską. Rozpoczęły się masowe aresztowania, które objęły m.in. księdza Pawła Drozdka (nie dożył końca wojny, zmarł 5 stycznia 1945 r.), polskich działaczy, a szczególnie byłych powstańców. Mieszkańców spotykały liczne aresztowania i wywózki do obozów koncentracyjnych na roboty przymusowe. Okupant zabronił używania języka polskiego. Zaczęto też przymusowo wcielać Ślązaków do WEHRMACHTU. Przed świętami Bożego Narodzenia zebrano młodych mieszkańców Kalet w sali restauracyjnej i skierowano do wojska. Młodzieńców o wzroście powyżej 170 cm wcielono do oddziałów SS. Na posterunku żandarmerii (teren dzisiejszego przystanku PKS - naprzeciw Domu Kultury) torturowano wielu ludzi. Zamordowano tam m.in. Józefa Rupika. W początkowym okresie okupacji zamordowano także miejscowego nauczyciela Augustyna Gwoździa. W odpowiedzi na politykę okupanta rozwijał się ruch oporu. Powstają organizacje podziemne, z których na szczególną uwagę zasługuje Armia Krajowa. Jej komendantem na powiat lubliniecki był Konrad Mańka (zamordowany przez hitlerowców). Pierwszy oddział partyzancki zorganizował st. sierż. Józef Karpe, ps. Tadeusz (początkowo był to ośmioosobowy oddział dywersyjny, a od 1943 r. oddział partyzancki liczący 49 osób), po wojnie długoletni pracownik KZCP. Część ludności udzielała pomocy partyzantom. Po zakończeniu kampanii wojennej we wrześniu mieszkańcy Kalet znaleźli się w różnych częściach okupowanego kraju. Jedni trafili do obozów jenieckich, inni dostali się do sowieckiej niewoli. 15 kwietnia 1940 r. w godzinach rannych gestapo aresztowało 60 Ślązaków podejrzanych o działalność w ruchu oporu, większość z nich wysłano do obozów koncentracyjnych. W tym też okresie na terenie województwa śląskiego, przyłączonego przez Niemców do Rzeszy, rozpoczęła się akcja wydawania obywatelom niemieckiej listy narodowościowej, czyli tzw. Volkslisty. W latach 1939 - 1945 urzędy objęli Niemcy. W latach 1940-1945 burmistrzem Kalet był Rochus Eusebius Schöne. Zmieniono nazwę miasta z Kalet na Stahlhammer. Ludzie próbowali żyć normalnie, usuwali szkody z września 1939 roku, odbudowali uszkodzone mosty. Żelbetonowy most na Małej Panwi oddano do użytku w 1941 roku. Na początku lat czterdziestych Kalety liczyły 5,5 tys. mieszkańców. Administratorem kościoła w Jędrysku pod nieobecność ks. Drozdka był ks. Stefan Sojka. W czasie okupacji hitlerowskiej sporą część załogi zakładów papierniczych, które zmieniły nazwę na "Zellstoff und Papierfabrik Natronag AG" stanowiły kobiety. W budynku byłego żłobka fabrycznego mieścił się obóz jeniecki, w którym przebywali angielscy i francuscy jeńcy wojenni, a także Ukrainki skierowane na przymusowe roboty. Dyrektorami fabryki w latach 1940 - 1945 byli Brűmmer i Schumann. Wg "Listy straconych i zamordowanych podczas okupacji hitlerowskiej z terenu koła ZboWiD w Kaletach" życie straciło 47 mieszkańców. Nie jest to lista wszystkich ofiar II wojny światowej, do których trzeba zaliczyć także żołnierzy, którzy walczyli na frontach. Na początku 1944 roku II Korpus gen. Andersa przerzucony został do Włoch i tam wziął udział w trzeciej fazie bitwy pod Monte Cassino. Udział w tych zmaganiach brali także mieszkańcy naszego miasta (walczący po obu stronach frontu). Np. Antoni Nowacki poległ pod Monte Cassino, nauczyciel Karol Szastok zginął pod Bolonią. Z frontu włoskiego wróciło kilkunastu żołnierzy. 20 stycznia 1945 roku do Kalet wkroczyły oddziały 21 Armii II Frontu Ukraińskiego dowodzone przez generała pułkownika D. Gusiewa. Podpalono fabrykę - mieszkańcy z narażeniem własnego życia ratowali zakład. Paweł Łebek i Kazimierz Gabryś zorganizowali spośród pracowników zakładu 15-osobową drużynę ratowniczą, która w nocy z 19 na 20 stycznia gasiła pożar, ratując fabrykę przed całkowitym spaleniem. Wejściu wojsk sowieckich towarzyszyły obawy. Mimo euforii towarzyszącej końcowi hitlerowskiej okupacji Ślązacy przeczuwali nadchodzące czasy. Jedną z mieszkanek, która w czasie wojny nadzorowała pracę ukraińskich kobiet w fabryce, rozstrzelano niedaleko jej domu. Po przejściu frontu w budynku szkoły podstawowej mieścił się szpital wojskowy, w którym zmarło kilkunastu żołnierzy radzieckich. Pochowano ich na miejscowym cmentarzu w wspólnej mogile. Początek nowej władzy to także początek nowych represji wobec Ślązaków. Dla wkraczających na ziemię śląską Rosjan i żołnierzy LWP byliśmy Niemcami (dla Niemców w czasie wojny - Polakami). Zaczęły się aresztowania, wielu mieszkańców zatrzymano, zesłano do obozów pracy. W najgorszej sytuacji byli żołnierze Wehrmachtu. 24 marca 1945 roku z inicjatywy wojewody śląskiego rozpoczęto akcję weryfikacji ludności autochtonicznej. Trzeba się było podpisywać, że jest się Polakiem. Wkrótce po wyzwoleniu z inicjatywy miejscowych działaczy przystąpiono do organizowania władz gminnych. Rozdział V - Po II wojnie światowej. 21 lutego 1945 roku jako pierwsza w powiecie lublinieckim powstaje Gminna Rada Narodowa, której przewodniczył Kazimierz Gabryś, członek PPS-u. Pierwszym naczelnikiem gminy był mgr Dyszkowski, jego następcą został od 9 listopada 1945 roku Emil Myszor. Od 1945 r. administratorem kościoła został ks. Konrad Krawczyk mianowany następnie proboszczem (22.06.1948 r.). 1 lutego 1946 r. ustanowiono parafię w Miotku, do której dołączono Kuczów. W 1946 r. przystąpiono do budowy trzypiętrowego gmachu administracyjnego oddanego do użytku 1949 r. W tym też okresie rozpoczęto odbudowę zniszczonej fabryki a 15 sierpnia ruszyła produkcja. W 1947 r. zakład przekroczył przedwojenny poziom produkcji papieru, w następnym również celulozy. 20.01.1946 r. Rada Parafialna przy kościele w Jędrysku podjęła decyzję o nabyciu dwóch dzwonów. Wspólnymi siłami mieszkańców zebrano 2 tys. kg łusek artyleryjskich, 900 kg brązu i 98600 zł. Niestety kierownik odlewni "Schwabe", która miała wykonać zamówienie, sprzeniewierzył pieniądze. Drogą sądową udało się wyegzekwować tylko jeden dzwon - Maria, nie był on jednak odpowiedniej jakości. W grudniu tego samego roku oddano do użytku drugi dzwon - Chrystus Król. 2 lutego 1947 r. otwarto Zakładowy Dom Kultury, na uroczystości byli obecni przedstawiciele najwyższych władz województwa, a także ks. Krawczyk. 22 lipca 1948 r. komunistyczne władze po raz ostatni wzięły udział w uroczystym nabożeństwie z okazji Święta Odrodzenia Polski. W tym samym roku nad miastem przeszedł huragan, który wyrządził spore straty, m. in. zerwał dachówki nad prezbiterium kościoła w Jędrysku. W 1949 roku założono gminną bibliotekę. Jej siedziba mieściła się na II piętrze Urzędu Gminy. Pierwszym kierownikiem została nauczycielka Władysława Dumowa. Początkowo w bibliotece były 453 woluminy, czytelników było 138. Z innych obiektów kulturalnych można wymienić: Zakładowy Dom Kultury, kluby "Ruchu" w Drutarni i w Kuczowie, kino "Rusałka". Prężnie rozwijał się sport. Szczególnie kultywowane były przedwojenne tradycje piłkarskie. W 1961 roku oddano do użytku stadion. W latach następnych ośrodek sportowo-wypoczynkowy z basenem i kortami tenisowymi. W myśl rozporządzenia Rady Ministrów z 1 stycznia 1951 roku Kalety otrzymały prawa miejskie. Do miasta przyłączono Zieloną. Unowocześniono wybudowaną w 1938 szkołę, wybudowano szkoły w Drutarni i Mioku. W 1952 powstało przedszkole przy KZCP. W rok później utworzono Zasadniczą Szkołę Zawodową przekształconą później w Zespół Szkół Zawodowych. 28 kwietnia 1958 roku miejskie koło ZboWiD podjęło decyzję o zbudowaniu pomnika "Bojownikom o wolność i demokrację". Odsłonięcie pomnika odbyło się w 1961 roku. W tym samym roku rozpoczęła działalność przychodnia rejonowa. Na mocy ustawy z 25 września 1954 roku o reformie podziału administracyjnego i powołaniu gromadzkich rad narodowych została powołana Gromadzka Rada Narodowa w Miotku. Do obszaru jej działania włączono Zieloną, Mokrus, Sośnicę i Dyrdy. W myśl rozporządzenia Rady Ministrów z 30 listopada 1972 roku w sprawie zniesienia i zmiany granic niektórych miasta zlikwidowano gromadę Miotek. Sołectwo Miotek włączono ponownie do Kalet, zaś sołectwo Dyrdy do Woźnik. Lata pięćdziesiąte i sześćdziesiąte to także dalszy rozwój KZCP, które wzbogacały się o nowe urządzenia, poszerzały tym samym asortyment produkcji. Zakład wielokrotnie zdobywał wyróżnienia we współzawodnictwie międzyzakładowym. Już w 1948 roku w KZCP z inicjatywy mgr. Jana Musika i Jerzego Pietruchy, utworzono I Brygadę Pracy Socjalistycznej, pomysł ten rozpowszechniono później w całym kraju. Z innych zakładów przemysłowych działających na terenie Kalet należy wymienić Zakład Przemysłu Drzewnego i Papierotechnikę. W 1958 roku, zgodnie z duchem czasu powstało kółko rolnicze, którego liczba członków w ciągu piętnastu lat zwiększyła się z 16 do 120. Przy nim działało koło gospodyń, zrzeszające około 100 pań. Według spisu z 1970 roku Kalety liczyły 7380 mieszkańców. Przy 73 ulicach o długości 29 km znajdowało się 896 budynków mieszkalnych w tym 2021 mieszkań. Miasto obejmowało 5237 ha w tym 4176 stanowiły lasy. Powierzchnia gruntów ornych wynosiła 230 ha. Istniały 124 gospodarstwa rolne o powierzchni powyżej 1 ha. Prawie 60% mieszkańców w wieku produkcyjnym wyjeżdżało do pracy w zakładach Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego. Pozostała część ludności pracowała na miejscu, np. KZCP zatrudniały ponad 2000 robotników z miasta i okolic. W czerwcu 1973 r. w Technikum Elektrycznym odbyła się pierwsza w mieście matura, świadectwo dojrzałości otrzymało wtedy 24 absolwentów. W grudniu tego roku na sesji Miejskiej Rady Narodowej naczelnikiem miasta wybrano Alfonsa Warczoka. 1 czerwca 1975 r. wszedł w życie kolejny etap reformy terenowych organów państwa polegający na wprowadzeniu dwustopniowego systemu zarządzania. Uległy likwidacji powiaty. Dokonano nowego podziału administracyjnego kraju, powstało 49 województw. Kalety zostały włączone do nowo utworzonego województwa częstochowskiego. Pod koniec lipca i na początku sierpnia 1977 roku długotrwałe opady deszczu spowodowały gwałtowne podniesienie się poziomu wody Małej Panwi. Straty były bardzo duże, zalało około 30 ha gruntów rolnych oraz część terenów KZCP. Trzy tygodnie później nastąpiła kolejna powódź. Straty spowodowane tym kataklizmem oszacowano na 241 tys. zł. W nocy z 22 na 23 września Mała Panew wezbrała po raz trzeci powodując częściowe zalanie terenów przyległych do rzeki w Jędrysku i Drutarni. Początek 1978 roku to zmiana na stanowisku naczelnika miasta. Dotychczasowy naczelnik A. Warczok odszedł na emeryturę, na jego miejsce powołano Ryszarda Maruszczyka. W tym roku w KZCP świętowano także trzydziestolecie współzawodnictwa socjalistycznego. Konferencję naukową zorganizowaną z tej okazji zaszczycili swą obecnością: członek KC towarzysz Józef Grygiel, członkowie Komitetu Wojewódzkiego PZPR, naukowcy ze Śląskiego Instytutu Naukowego i PAN-u oraz konsul generalny ZSRR w Polsce towarzysz Iwan Korczma. 6 sierpnia 1979 roku młodzież kaletańska ustanowiła rekord świata w niezwykłej konkurencji - toczeniu beczki piwa: trasę 203 km pokonano w 28,5 godzin. Koniec lat 70 to dalszy rozwój infrastruktury miejskiej. Rozbudowano i odnowiono ulice, oddano do użytku nowe mieszkania spółdzielcze, ułożono chodniki. 17 września 1980 roku wybuchł strajk, którego podłożem były żądania płacowe. Po tygodniu rozpoczęto rozmowy, ale komunistyczne władze odrzuciły postulat podwyżki o 1500 zł. 20 września, po rozmowach na szczeblu ministra, przyznano podwyżkę rozłożoną na dwie raty. 21 września o godzinie 12.00 syreny zakładowe obwieściły zakończenie strajku. Dzień później, w poniedziałek, przystąpiono do pracy. Protokół o regulacji prac podpisano we wtorek. Kolejnym sygnałem nadchodzących zmian były krzyże w szkołach. Po rekolekcjach w marcu 1981 roku uczniowie miejscowego Technikum zdecydowali o powrocie krzyży (mimo problemów, jedna z wychowawczyń kategorycznie się sprzeciwiała, uczniowie jednak wygrali). We wrześniu tego roku na mszy św. w intencji powstałego KZCP Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego "Solidarność" poświęcono sztandar związku. 13 grudnia w całej Polsce ogłoszono stan wojenny. Milicja Obywatelska i Ludowe Wojsko Polskie "zadbały" o porządek i spokój. Aresztowano przewodniczącego kaletańskiej "Solidarności", Huberta Niglusa. Na terenie całego kraju wprowadzono godzinę policyjną, ograniczono swobodę wypowiedzi i poruszania się. Komuniści - w obawie przed zamieszkami - nie zgodzili się na nocną pasterkę. Po siłowym rozprawieniu się z opozycją nastały czasy kryzysu gospodarczego. Tasiemcowe kolejki stały się także udziałem mieszkańców Kalet. Stano w kolejkach za wszystkim, pieniądze traciły wartość. Niewielkim wsparciem w tych czasach były dary z RFN-u udzielone przez parafialny zespół charytatywny, ale i tu nie obyło się bez konfliktów: kto ile ma dostać? W październiku 1982 roku wybrano Konrada Kupilasa naczelnikiem miasta. Rok później utworzono Radę Miejską Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego (PRON), na której czele stanął podpułkownik Adam Sobczak. Z ważniejszych inwestycji tego okresu należy wymienić budowę sieci magistralnej wodociągu doprowadzającego wodę z ujęcia w Bibieli (prze Kuczów). W 1984 roku obchodzono stulecie KZCP. Na uroczystej akademii zakład uhonorowano Orderem sztandaru Pracy II Klasy, a blisko stu pracowników odznaczeniami państwowymi. W okresie czterdziestu lat zakład wyprodukował 1 mln 80 tys. ton celulozy, 1 mln 40 tys. ton papieru, 3 mld 120 mln sztuk worków. Położenie nacisku na sprawy socjalne w systemie władzy ludowej pozwoliło na wybudowanie: 18 budynków wielorodzinnych, żłobka, przedszkola, domu kultury, ośrodka rekreacyjnego, stadionu sportowego, hotelu i stacji paliw. W okolicznościowej broszurze wydanej z tej okazji czytamy: "Jubileusz stulecia zakładu obchodzimy w uzasadnionym przekonaniu, że kaletańska załoga rzetelnie spełniła i spełnia nadal swój obowiązek wobec narodu, wobec Ojczyzny, wobec wielkiej sprawy, której na imię socjalizm". 26 kwietnia 1986 roku miała miejsce katastrofa w elektrowni atomowej w Czarnobylu na Ukrainie. W wyniku pożaru uwolnione zostały promieniowanie radioaktywne przewyższające 30-40-krotnie promieniowanie bomby atomowej w Hiroszimie. Dopiero w kwietniu 1991 roku Państwowa Agencja Atomistyki stwierdziła, że w 25 proc. terytorium Polski zostało skażone silnie, w 50 proc. średnio a w 25 proc. słabo. Tymczasem 1 maja 1986 roku nieświadomi ogromnego zagrożenia mieszkańcu Kalet wraz z całą klasą robotniczą uczcili swoje święto: w tradycyjnych pochodach. Rozdział VI - Współczesność. W 1987 roku wyświęcono w Drutarni nowoczesny i funkcjonalny kościół (w 1982 roku parafia uzyskała zgodę władz, dwa lata później rozpoczęto pracę). Od 958 roku była tam kaplica, parafia istnieje od 1977 roku. W 1988 roku rozpoczęto pracę przy budowie domu parafialnego przy kościele w Jędrysku. W grudniu 1988 roku powołano Komitet Obywatelski przy Lechu Wałęsie. Od lutego do kwietnia roku następnego trwały obrady "Okrągłego Stołu". 4 czerwca 1989 roku doszło do wyborów parlamentarnych, których efektem była zmiana władz. Powołano rząd Tadeusza Mazowieckiego. Solidarnościowa opozycja zaczęła przejmować rządy w Polsce, organizując komitety obywatelskie. Pierwsze spotkanie mające na celu powołanie takiego komitetu w Kaletach odbyło się w czerwcu 1989 roku. W cztery miesiące później powołano Komitet Obywatelski w Kaletach, do jego prezydium weszli: Józef Błaszczyk, Józef Brol, Jan Klimek, Konrad Kopyciok, Marcin Żak. Nowopowstały komitet położył główny nacisk na przygotowanie wyborów samorządowych, które miały się odbyć w 1990 roku. W grudniu Komitet i MRN zawarły porozumienie dotyczące udziału członków komitetu w pracach Rady (w charakterze obserwatorów), co zaowocowało opracowaniem raportu o stanie miasta. Na początku 1990 roku z prezydium komitetu odszedł M. Żak, a doszli Alfons Prandzioch, Bernard Bralich. Wybrano przewodniczącego Komitetu, został nim Józef Brol. Wybory, których termin ustalono na 27 maja 1990 roku miały wyłonić 20 radnych. Z listy Komitetu Obywatelskiego wybrano 14 osób, a z listy Klubu Inicjatyw Gospodarczych, - który powstał w 1990 roku - 6 osób. Pierwsza uchwała Rady Miejskiej w Kaletach z 2 czerwca 1990 roku powołała przewodniczącego Rady, został nim dr Józef Kalinowski, powołano także Zarząd Miasta, delegata do Sejmiku Samorządowego - Lucjana Galiosa oraz sekretarza miasta - mgr Marię Rogocz. Na II sesji (15 czerwiec) wybrano burmistrza - mgr. Józefa Bregułę. 18 maja 1991 roku w Domu Kultury KZCP, w miejscu obchodzenia rocznic rewolucji październikowych, odznaczenia ludzi zasłużonych dla PRL-u oraz funkcjonariuszy MO i ORMO odbyły się prymicje księdza Stefana Wyleżałka. 27 czerwca obchodzono 40-lecie nadania praw miejskich. Uroczystą sesją Rady zaszczycili swą obecnością: wojewoda częstochowski, dziennikarze a także Emil Myszor - pierwszy powojenny przewodniczący Rady Narodowej. Następne lata to trudny okres dla miasta, zmiany społeczno-ekonomiczne nie oszczędziły wielu mieszkańców, spora ich część została bez pracy. Upadły Kaletańskie Zakłady Celulozowo Papiernicze. Do największych osiągnięć zaliczyć można: wybudowanie budynku Banku PKO, Domu Parafialnego, zakończenie I etapu telefonizacji miasta, rozpoczęcie budowy oczyszczalni ścieków. 11 lipca 1994 roku wybrano burmistrza dr Józefa Kalinowskiego. W 1994 roku oddano do użytku wiadukt drogowy na trasie Drutarnia - Sośnica, co znacznie ograniczyło ruch samochodów przez centrum miasta. 28 sierpnia 1995 roku odszedł na emeryturę proboszcz parafii p.w. św. Józefa w Jędrysku, ks. prałat Bernard Fabian. Nowym proboszczem został ks. Kazimierz Szalasta. Rok 1996 stał pod znakiem znacznych inwestycji, oddano do użytku, odnowiony budynek szkoły podstawowej dla klas 1-3, rozpoczęto II etap telefonizacji i budowę pawilonu handlowego w centrum miasta. W grudniu tegoż roku ukazał się pierwszy nr biuletynu "Wspólnota św. Józefa" wydanego przez parafię św. Józefa w Kaletach-Jędrysku, zaś w roku następnym ukazały się trzy numery czasopisma "Życie Kalet", wydawanego przez Klub Radnych Niezależnych i Mieszkańców Miasta Kalety. W pierwszej połowie lipca 1997 roku przez Polskę przelała się powódź stulecia, kataklizm ten nie ominął także naszego miasta. Między Kaletami a Kuczowem wały zostały poprzerywane na długości 10 km. Przy KZCP woda przelewała się przez wał i zatopiła łąki. Według ekspertów Kalety uratował górny staw w Zielonej, wybudowany w latach 70-tych. Całkowicie zalało cztery budynki i trzysta piwnic, dwadzieścia studni trzeba było dezynfekować. 18 lipca przyszła druga fala powodzi, ale już słabsza. Mimo własnych problemów, Kalety zorganizowały pobyt dla dzieci z okolic najbardziej dotkniętych powodzią. W szkole podstawowej przebywała grupa 44 dzieci z okolic Wrocławia. Koniec 1997 roku był jednak bardziej udany, włączono 480 nowych abonentów do sieci telekomunikacyjnej, oddano do użytku salę gimnastyczną w szkole w Miotku, rozpoczęto budowę sali gimnastycznej przy Zespole Szkół, strażacy z okazji 75 lecie istnienia OSP w Kaletach dostali nowy wóz bojowy, oddano do użytku oczyszczalnię ścieków. W następnym roku rozpoczęto kolejny etap telefonizacji i oddano do użytku pawilon handlowy w centrum miasta. W wyborach samorządowych w październiku 1998 roku na I sesji nowej Rady Miejskiej III kadencji powołano na stanowisko burmistrza panią Marię Rogocz. Pierwszego stycznia 1999 roku Kalety zmieniły przynależność do powiatu i województwa, zgodnie z reformą administracyjną kraju. W czerwcu tego roku zorganizowano pierwsze "Dni Kalet", które otwarły Orkiestry dęte z Vitkova (Czechy) i Kalet. Impreza ta podobnie jak "Sylwester Pod Gwiazdami" stała się imprezą cykliczną. Pierwszego września 1999 roku otwarto w Kaletach Publiczne Gimnazjum. W roku następnym zakończono trzeci, jak na razie ostatni etap telefonizacji miasta. Dziewiętnastego stycznia 2000 r. przepisano notarialnie Dom Kultury i Przedszkole na własność miastu. W październiku tegoż roku pani burmistrz Maria Rogocz i starosta dr Antoni Jankowski przecięli wstęgę na otwarciu ścieżki rowerowej z centrum miasta do Kuczowa, zaś biskup Jan Wieczorek przewodniczył mszy z okazji 100-lecia poświęcenia kościoła w Jędrysku. W grudniu 2000 r. oddano do użytku salę gimnastyczną przy Zespole Szkół. W roku 2001obchodzono 50 rocznicę nadania Kaletom praw miejskich. Urząd Miejski po raz pierwszy odwiedził biskup Jan Wieczorek, na stadionie rozegrano mecz towarzyski z pierwszoligową drużyną Ruchu Radzionków (w ramach tych obchodów zaakcentowano 80 rocznicę istnienia K. S. Unia) a punktem kulminacyjnym były III Dni Kalet. W lipcu otwarto w mieście drugi bank: "Bank Spółdzielczy Gliwice Oddział Kalety", we wrześniu zaś obiekt kolonijno-wypoczynkowy dla dzieci niepełnosprawnych w Drutarnii. Wybudowano ścieżkę rowerową z Kalet do Drutarnii. W marcu 2002 oddano do użytku nową kotłownię przy Domu Kultury, niestety trzy miesiące później, pierwszego czerwca wybuchł pożar na poddaszu sali widowiskowej. Akcja ratunkowa prowadzona byłą przez jedenaście jednostek straży pożarnej i trwałą całą noc, straty materialne były ogromne. Dziesiątego listopada 2002 r. odbyła się druga tura wyborów samorządowych, w wyniku których, nowym burmistrzem miasta został dr Józef Kalinowski. Bibliografia: Antoniewicz Marek, "Herby miast województwa częstochowskiego". Częstochowa 1984. Baron Józef, "Górnośląski patriotyzm". Poznań 1993. Baron Józef, "Śląska droga mnie wiodła...". Opole 1988. Borek Henryk, "Górny Śląsk w świetle nazw miejscowych". Opole 1988. "Biuletyn Informacyjny Miasta Kalety". 1992 - 2002 r. "Encyklopedia powstań śląskich". Opole 1982. Gatys Kazimiera, "100 lat szkoły w Drutarni". Bytom 1996. "Informator Kaletańskich Zakładów Celulozowo - Papierniczych". 1884 - 1974. "Kalety". Oficjalny informator miejski. Bydgoszcz 1994. "Kronika miasta Kalety". "Kronika parafialna". Parafia p.w. św. Józefa w Kaletach - Jędrysku. "Lubliniec. Zarys rozwoju powiatu". Katowice 1972. "Miasta polskie w tysiącleciu" T. 1. Wrocław-Warszawa-Kraków 1965. "Nowa encyklopedia powszechna PWN" T. III. I-Ł Warszawa 1995. "Pięćdziesiąt lat Robotniczego Klubu Sportowego Unia Kalety". Katowice 1971. Rospond Stanisław, "Polszczyzna Śląska". Wrocław-Warszawa-Kraków 1970. "Szkice Lublinieckie 1". Lubliniec 1986. "Szkice Lublinieckie 2". Lubliniec 1988. "Tarnowski Góry. Zarys rozwoju powiatu". Katowice 1969. Ps. Autorzy dziękują: Wincentemu Chróstowi, Robertowi Galiosowi, mgr Januszowi Kamieniakowi, Alfredzie Konrad, mgr Małgorzacie Kozioł, Eugeniuszowi Ptakowi, Jerzemu Staniszewskiemu. Opracowali: Elżbieta Szmalenberg i Marcin Walczak z Miejskiej Biblioteki Publicznej w Kaletach oraz mgr Paweł Janicki.

Najbliższe wydarzenia

Pn
Wt
Śr
Cz
Pt
So
Nd

Biuletyn październik 2021

Pobierz biuletyn ZOBACZ ARCHIWUM